Afganistan Türkmenleri
 Afganistan'da etnik dağılım | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Diller | |
| Din | |
Afganistan Türkmenleri[1][2][3][4][5] (Türkmence: اوغانستان تركمنلرى, Owganystan Türkmenleri, Овганыстан Түркменлери), Afganistan'da Afgan Türkistanı ya da Güney Türkistan denen kısmında, çoğu Türkmenistan sınırına yakın, bir kısmı da İran (Meşhed) sınırında yaşayan Türkmenlerin bir kolu olan Türk halkı. Sünni Müslüman olup Afganistan Özbeklerinden sonra Afganistan Türklerini oluşturan ikinci büyük halktır. Özbeklerin aksine yerleşik değil göçebedirler[6] ve hayvancılıkla geçinirler.[7] 1885 yılında Rusya ve Afganistan arasında yapılan sınır tespitinden sonra Türkmenistan Türkmenleri ile Horasan Türkmenlerinden ayrılmışlardır. Afganistan Türkmenlerinin başlıca urukları Ersarı, Çavdır, Yomut, Göklen, Teke, Sarık, Salur ve Abdal uruklarıdır. En büyükleri Ersarı uruğudur.
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]1990 lardaki nüfusu 200.000 kişidir.[8] Nüfusları hakkında 600.000'den 1.000.000'a kadar varan tahminler vardır.[9] Afganistan'da yapılmış olan nüfus sayımlarında Türkmenlerin yaşadığı bazı köy ve kasabalar nüfusa dahil edilmemiştir ve Türkmen kadınlarının neredeyse hiçbiri nüfusa kayıtlı değildir ve Afganistan Türkmenlerinin sayısı 3 milyon olarak tahmin edilmektedir.[10]
Grupları
[değiştir | kaynağı değiştir]İsveçli diplomat ve Türkolog Gunnar Jarring Afganistan Türkmenlerini beş gruba ayırır:[11]
- Salur Ogurcik'in neslinden gelenler: 140 kola ayrılan Yomutlar, 110 kola ayrılan Salurlar, Sarıklar ve Tekeler.
- Oğuz Kağan'ın neslinden gelenler: 78 kola ayrılan Göklenler, 50 kola ayrılan Çavdurlar, Hataplar, Mukriler, Karkınlar, Ersarılar, Bayatlar, Agarlar, Ogurcaliler.
- Türkmenleşmiş olanlar: Bu gruptakiler 55 kola ayrılmaktadır.
- Sunçı, Nuhurlı, Anaulı, Murça aşiretleri.
- Oğuz menşeinden gelmeyen yeni teşekkül etmiş aşiretler.
1930'lu yıllarda Sovyetler Birliği'nden göç eden Türkmenler ise Andhoy'a yerleşmişlerdir, ticaret ve işçilikle geçinirler.[9]
Dil
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkmenistan'dan sonra Türkmence ile en fazla yazılı eser Afganistan'da verilmektedir. Ancak Afganistan'da verilen bu eserlerde standart Türkmenistan Türkmencesinde görülmeyen birçok şekil bilgisi (fiil çekim ekleri ve fiilimsiler ile isim çekim ekleri) özelliği kullanılmaktadır. Bu şekillerin çoğu Oğuz grubu Türk yazı dillerinde görülmeyen şekiller olup, Çağatay-Özbek yazı dili koluna ait özelliklerdir.[12]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Emrullah Güney, Göçer-Konar Kaşgaylar, Afganistan Türkmenleri, Doğu Türkistan Uygurları 11 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Bozkırın Cesur Atlıları: Afganistan Türkmenleri 3 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Yazanlar: Sabrina ve Roland Michaud (National Geographic Dergisi, Kasım 1973) Çeviri: Doç. Dr. Yalçın İzbul (1983)
- ^ Kapalıçarşı’nın Afgan sokağı... 11 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (= Aslında Afganistan Türkmenleri daha çok Kuzey Afganistan’da yer alan Meymene ve Hindukuş eteklerinde yaşıyor)
- ^ Afganistan Türkmenleri Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği
- ^ TRT AVAZ : Türkistan Yollarında Afganistan Türkmenleri 14 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Video)
- ^ L. Dupree (July 1982), "Afghanistan: (iv.) ethnocgraphy 6 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", in Encyclopædia Iranica, Online Edition 2006.
- ^ Afganistan Ülke Profili[ölü/kırık bağlantı]. Orman Genel Müdürlüğü, Dış İlişkiler, Eğitim ve Araştırma Dairesi Başkanlığı, Bölgesel ve İkili İlişkiler Şube Müdürlüğü
- ^ "Peter R. Blood, ed. Afghanistan: A Country Study. Washington: GPO for the Library of Congress, 2001". 3 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ a b "Afganistan Türkleri". 12 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "Dünya Türkmenleri Eğitim Vakfı: Afganistan Türkmenleri". 5 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ Jarring, Gunnar (1939). On the Distribution of Turk Tribes in Afganistanç An Attempt at a Preliminary Classification. 104 pp. Lunds Universitets Arsskrift, N.F. Avd. 1, Bd. 35, Nr. 4, Lund, 1939
- ^ Öztürk, Rıdvan (2010). Afganistan Türkmencesinde Standart Türkmence Dışı Şekiller[ölü/kırık bağlantı]. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat araştırmaları Dergisi, sayı: 28 - Güz, Konya 2010